De meeste westerse landen zijn omgevormd tot parlementaire dictaturen met weinig of geen contact met de burgers. In Nederland is een echte regentendemocratie. De tegenwoordige mens is veroordeeld om te shoppen, te facebooken of het aanschaffen van de zoveelste gadget via internet....

In 2015 herdenkt Nederland het vijftigste sterfjaar van een van de grootste schrijvers die Nederland ooit gekend heeft: Ferdinand Bordewijk (1884-1965).Deze advocaat/schrijver is vooral bekend door de verfilming van zijn boek Karakter door Mike van Diem. De film Karakter kreeg in de jaren negentig een Oscar voor Beste Buitenlandse film.

Een ander minder bekend werk van de hand van Bordewijk is Blokken. Menig scholier gruwelt al bij het horen van de naam van het boek Blokken als hij of zij dit moet lezen voor de Nederlandse literatuurlijst. Onterecht. Deze kleine roman telt maar ongeveer 30 pagina´s. Toch moet je je door die dertig pagina´s heen worstelen als je geen interesse hebt in politiek of sciencefiction. Blokken is de Nederlandse 1984. 1984 van George Orwell behoort tot de klassiekers op de literatuurlijst voor Engels en maakt deel uit van de Wereldliteratuur.

In het volgende behandel ik het verhaal van Blokken in paragraaf 1. In paragraaf 2 vertel ik iets over het leven en werk van F. Bordewijk. In paragraaf 3 trek ik de roman Blokken in een breder en dieper perspectief. Ten slotte in paragraaf 4 trek een conclusie.

1. Het verhaal van Blokken

Volgens mij is het verhaal van Blokken in een ruk geschreven. Echter je leest dit werk niet in 1 keer uit. Dit komt omdat deze kleine roman een symbolische roman is. De roman kent geen personages of karakterontwikkeling van een hoofdpersoon. Behalve als je de Staat, die in dat boek beschreven, wordt als een romanfiguur wilt beschouwen. Blokken speelt zich af in een staat waarin de rechte lijn, het vierkant en de kubus tot absoluut principe zijn verheven. Alles wordt in die Staat gebouwd volgens dat principe. Cirkels en bollen zijn ten strengste verboden.

Een Raad van vijf mannen en vijf vrouwen vormt de enige macht in die Staat en regeert op een totalitaire manier zijn burgers. Daarbij wordt iedereen gelijkgeschakeld. De mode is afgeschaft. Jammer dan, voor Roy Donders Ieder draagt in de wintermaanden zwart-rode kleding en inde zomermaanden wit-rode.

Persoonlijk eigendom is afgeschaft. Alle huizen zijn voor iedereen toegankelijk. De hoofdstad is volgens een meetkundig patroon ingedeeld, waarbij de bevolking in huizenblokken gevestigd is. Ondanks dat de Staat in de roman Blokken een politiestaat is, is er toch een verzetsbeweging. Deze beweging wil de rechten van het individu herstellen en organiseert een opstand. De Raad slaat meedogenloos terug en vermoordt de leiders van Groep-A (de verzetsbeweging) in koelen bloede. Intussen vluchten na het neerslaan van de opstand de burgers in ongebreideld consumentisme en verboden verlangens, die voor hen de laatste mogelijkheid is om een eigen leven te leiden. Aan het eind van de roman wordt in het hart van de stad een koepel gebouwd een symbool van alles wat in deze vierkante wereld verboden is.  

2. Leven en werk van Bordewijk

Ferdinand Bordewijk

Met Bordewijk telt de Nederlandse literatuur de enige Sciencefiction, Horror- en Fantasyschrijver die behoort tot de Canon van de Nederlandse literatuur. Bordewijk liet zich inspireren door voornamelijk de Amerikaanse schrijver Edgar Allan Poe, de uitvinder en bedenker van het genre Horror. Bordewijk was gefascineerd door het griezelige en gruwelijke. Dit komt tot uiting in zijn drie bundels Fantastische Vertellingen, die in 1919, 1923 en 1924 zijn verschenen.

Bordewijk was een advocaat. Zijn bekendste Roman Karakter die zich afspeelt in de Deurwaarderswereld, is voor een gedeelte autobiografisch. In het begin van zijn schrijversloopbaan was zijn stijl van schrijven nogal zakelijk. Blokken leest meer als een proces-verbaal. Aan het einde van zijn loopbaan, ging hij meer romantisch schrijven. De werken uit de latere periode behoren dan ook tot zijn boeken van mindere kwaliteit. Een dag voor zijn dood werd nog zijn laatste boek gepubliceerd genaamd de Gobertons, een familieroman.

3.De betekenis van Blokken

Op pagina 16 van Blokken staat ergens middenin het volgende (citaat): het individu had slechts een belang voor de Staat, zijn staatsgevaarlijkheid. Dan zag de Staat in hem een mens Mens was voor de Staat gelijk aan vijand.`

Ik geef je tijd om dit even te verwerken. Deze woorden van Bordewijk zijn visionair. In een tijd waarin men nooit over Illuminati en complottheorieën had gehoord, zag Bordewijk dat er een tijd zou komen waarin het individu de grootste vijand van de Staat zou worden. De Staat heeft tegenwoordig maar een belang: het scheppen van de massamens. Een individu is lastig en ongewenst in de Staat. Tallozen kijken naar nietszeggende pret op televisie en duwen hun mond vol met de grootste rotzooi.

Als je na de stedenbouw van tegenwoordig kijkt, overheerst inderdaad het rechthoek en het vierkant. Concentrische en holistische gebouwen op de wereld zijn spaarzaam. Zo is de tegenwoordige mens ook: recht voor zijn raap. Ja, laat mij maar generaliseren. Dit is om je wakker te schudden!

Er is maar 1 systeem die over de hele wereld heerst, namelijk een of andere vorm van kapitalisme. Ik noem Nederland altijd een staat kapitalistisch of vrije markt communistisch land. Het is triest maar, waar. Marcuse waarschuwde hier al voor in zijn boek `de eendimensionale mens`, dat in de jaren zestig het licht zag.

Om het nog erger te maken, worden mensen tegenwoordig als een nummer behandeld. Het begint al met het feit dat je een Burgerservicenummer hebt of een personeelsnummer. Dit om iedereen gelijk te schakelen. De Staat werkt als een bureaucratie en niet klantgericht. David Graeber, de leider van de Occupy-beweging heeft het hier ook over. Met dien verschil dat hij in een interview in de Groene Amsterdammer van 7 augustus 2014 verklaart dat ook bedrijven bureaucratisch werken. Of je nou KPN, Vodafone of een energiemaatschappij aan de lijn krijgt als je een probleem hebt, de wachttijden zijn lang en de service laat soms te wensen over.

Een Nederlandse Staatsrechtgeleerde sprak ooit eens over het beginsel van de dienende overheid. Ik durf te wedden dat weinig ambtenaren ooit van dat beginsel gehoord hebben, als je ziet hoe de gemiddelde ambtenaar de burger behandelt.

4.Conclusie

De meeste westerse landen zijn omgevormd tot parlementaire dictaturen met weinig of geen contact met de burgers. In Nederland is een echte regentendemocratie. De tegenwoordige mens is veroordeeld om te shoppen, te facebooken of het aanschaffen van de zoveelste gadget via internet. Om een echt individu te zijn, moet je ook creatief kunnen produceren. Kunstenaars in Nederland leiden een marginaal bestaan. De meeste mensen zijn loonslaven of willen dit worden Alles voor maar een beetje zekerheid, die toch niet bestaat.

Bronnen:

Piet Calis, Onze literatuur vanaf 1960.

F. Bordewijk, Blokken

De Groene Amsterdammer van 7 augustus 2014.